09 mei 2020
Energieke Ruimte
Leestijd: 5 minuten
In het dossier Energieke Ruimte onderzoekt AIR de enorme ontwerpopgave die onlosmakelijk verbonden is met de energietransitie. De overgang van fossiele naar ‘schone’, groen opgewekte energie stelt vragen aan de gebouwde omgeving en is daarmee niet alleen een technische, maar vooral ook een belangrijke ruimtelijke opgave.
Hoe verandert de energietransitie het uiterlijk van onze gebouwde omgeving – onze stad, straat of woning? Wat is hierbij de rol van de ontwerper? En hoe kan de energietransitie worden aangewend voor een betere leefomgeving?
In samenwerking met verschillende partners en (stadmakers)netwerken verkent en agendeert AIR deze vragen in publieke programma’s, denk- en werksessies met experts en online artikelen. Daarnaast is Energieke Ruimte een terugkerend thema op het jaarlijkse Stadmakerscongres, waar het dossier geüpdate en verder gebracht wordt. Werken aan Energieke Ruimte doen we onder andere met: Vereniging Deltametropool, gemeente Rotterdam, Rotterdamse Klimaatalliantie, Studio Marco Vermeulen, de Urbanisten, KAW Architecten, BRIGHT – The Cloud Collective, biq architecten, PosadMaxwan, Generation Energy, Blijstroom, VvE’s met Energie, IABR, Wageningen University & Research, Stedin, Lyceum Kralingen en de Delfshaven Coöperatie.
Belangrijke thema’s binnen dit dossier zijn:
Rotterdams Klimaatakkoord
Eind 2019 werd het Rotterdams Klimaatakkoord gepresenteerd: afspraken met een groot netwerk van betrokken partijen in de stad om de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen in tien jaar tijd te halveren, gemaakt aan vijf verschillende klimaattafels. Als onderdeel van dit netwerk organiseerden AIR en Vereniging Deltametropool in samenwerking met de gemeente Rotterdam een expertmeeting over de ruimtelijke impact van de Rotterdamse klimaatambities en –tafels.
Naast voorzitters van de Rotterdamse klimaattafels haven en industrie, gebouwde omgeving, mobiliteit, schone energie en consumptie, namen ontwerpers verbonden aan de tafels en vrije denkers deel aan deze bijeenkomst. Het gesprek over de ruimtelijke impact van de energietransitie werd voorzien van inspirerende perspectieven, waarbij het belang van een integrale benadering extra werd benadrukt. In de Klimaatdeals gebouwde omgeving is daarover te lezen:
“De energietransitie heeft een grote ruimtelijke impact. De wijze waarop deze wordt gecombineerd en ingepast in de gebouwde omgeving vraagt om een integrale benadering, waarbij andere tafels en transities als circulariteit en klimaatadaptatie worden meegenomen. Het is daarom belangrijk om architecten, stedenbouwers, landschapsarchitecten, bouwkundigen en aanverwanten te betrekken bij de energietransitie. Tijdens een bijeenkomst georganiseerd door Architectuur Instituut Rotterdam (AIR) in samenwerking met de Vereniging Deltametropool is met onder andere architecten, stedenbouwers, landschapsarchitecten, bouwkundigen gekeken naar hun betekenis voor de verschillende tafels in het Rotterdamse Klimaatakkoord en hoe dit structureel kan worden geborgd.”
In de aanloop naar deze besloten expertmeeting organiseerde AIR tevens de publieke bijeenkomst ‘Klimaatakkoord: ontwerpers aan tafel’, waarin ontwerper Boris Hocks (Generation Energy) het ontwerp van het Klimaatakkoord voor het voetlicht bracht. Deze werd vervolgens in Rotterdams perspectief geplaatst in gesprek met Dore van Duivenbode (Dus Wat Gaan Wij Doen), Jelte Boeijenga (onderzoeker), Joost Schrijnen (spatial management consultant), Gert Jan Streng (BRIGHT) en Yvonne Rijpers (Vereniging Deltametropool). Hedwig van der Linden schreef een verslag van deze bijeenkomst.
De ruimtelijke impact van het Klimaatakkoord stond ook centraal tijdens de GO! RES-bijeenkomst georganiseerd door Vereniging Deltametropool, het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie en het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie (RES) in POST Podium als onderdeel van de Rotterdam Architectuur Maand. Lees hier het verslag van deze bijeenkomst.
Urban Energy Map Rotterdam
De interactieve Urban Energy Map van Rotterdam brengt alle reeds bekende Rotterdamse initiatieven die zich bezig houden met energietransitie en klimaatadaptatie in beeld. De kaart is geen statisch geheel, maar kan door iedereen worden aangevuld zodat een goed gevulde kaart ontstaat waarop te zien is hoe Rotterdam, de Rotterdammers en Rotterdamse bedrijven samen aan het klimaatakkoord werken.
De kaart is een initiatief van Vereniging Deltametropool en AIR en is gegroepeerd volgens de vijf verschillende thema’s van het Rotterdamse klimaatakkoord: haven en industrie, gebouwde omgeving, mobiliteit, schone energie en consumptie. De kaart werd onder meer aangevuld door de bezoekers van het Stadmakerscongres 2019.
Energie-k Wonen
De alledaagse woonomgeving, verantwoordelijk voor ruim 30% van het bruto energieverbruik, vormt een belangrijk werkterrein voor een urgente energietransitie. Maar een energieke cultuurverandering is nog nauwelijks waarneembaar. In een reeks online artikelen, publieke programma’s en expert- en werksessies op het snijvlak van architectuur, energietransitie en de woonomgeving besteedt AIR aandacht aan dit belangrijke thema.
Online
Vers Beton en AIR werkten in 2019 aan het versterken van het Rotterdamse architectuurklimaat door een platform te bieden voor onafhankelijke architectuurkritiek. Binnen het dossier Architectuurkritiek onderzocht Vers Beton onder meer de verduurzaming van Tuinhoven, een wijk in IJsselmonde die zo’n 25 procent particulier bezit kent: “Hoe moet een snelle verduurzaming van onze woningvoorraad slagen in dit soort ‘gespikkelde’ wijken, waar de woningen deels van een woningbouwvereniging en deels van allemaal verschillende particuliere eigenaren zijn? Waarom wordt de wijk niet integraal verduurzaamd? En hoe voorkom je dat die architectonische eenheid – zo karakteristiek voor de uitstraling van de sobere, seriematige woningbouwproductie uit de jaren 1960 – verdwijnt door een ratjetoe aan gevelbeplating, verschillende kozijnen en dakopbouwsels in allerlei maten.” Het volledige artikel door Joosje van Geest is hier te lezen.
In een vooruitblik op het Stadmakerscongres 2019 staan Joep Klabbers en Catja Edens op uitnodiging van AIR stil bij wat grote transitievraagstukken als klimaatadaptatie en de energietransitie betekenen voor de ruimte in Rotterdam. “Voor de bouwsector valt er veel te winnen”, constateerden zij in het artikel ‘Stop de verspilling’.
Naar Energie-k wonen
In het kader van IABR-2018+2020-THE MISSING LINK programmeerde AIR daarom drie publieke lezing- en debatavonden op het snijvlak van architectuur, energietransitie en de alledaagse woonomgeving. Het publieke programma Naar Energie-k wonen #1: van uitzonderlijk ontwerp naar opschaalbare praktijk, waarin met het Vlaamse BLAF Architecten en het Rotterdamse KAW Architecten werd gezocht naar de opschaalbaarheid van het kleinschalige experiment, is hier terug te kijken:
Tijdens het tweede deel van dit drieluik, Naar Energie-k wonen #2: Van individuele drijfveer naar collectieve ambitie werd de energietransitie van de stad verkend als opgave én kans. Er werd gesproken met de initiatiefnemers van Energiesprong, VvE’s met Energie en Blijstroom, en CIVIC Architects presenteerde hun onderzoek naar nieuwe gebouwtypologieën voor de energietransitie, ontwikkeld in opdracht van IABR-Atelier Rotterdam.
Tijdens de derde en laatste bijeenkomst, Naar energie-k wonen #3: Van technische uitdaging naar culturele opgave, werden de belangrijkste resultaten van de lezingen samengebracht. Samen met experts als Paul Gerretsen (Vereniging Deltametropool), Pim Dumans (Woonstad Rotterdam), Rick Wessels (Biq), Reimar von Meding (KAW) en betrokkenen werd in een besloten werksessie gereflecteerd op waar Rotterdam nu staat.