Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp

In het kader van het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp (ARO) ontving CoLA (Stichting Coördinatie Lokale Architectuurinitiatieven) in 2025 de opdracht van het Rijk om door heel Nederland een maatschappelijke dialoog te organiseren rondom bestaand ontwerpend onderzoek (Handreikingen, Stel dat-Verkenningen, NOVEX, Young Innovators, Open Oproepen, etc). AIR en CBK Zeeland zijn de coördinatoren van de activiteiten in het landsdeel Zuidwest Nederland. Daarnaast is AIR samen met Arcam door het Rijk  aangesteld als curator ‘Delen en Doen’.

Het projectplan van CoLA sluit aan op Actielijn 4 van het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp 2025. Deze Actielijn richt zich onder de noemer ‘bundelen, duiden, delen & doen’ op kennis over ontwerpend onderzoek te verzamelen, te interpreteren en te vertalen naar toepassingen in het bredere ruimtelijke werkveld. Jolijn Valk en Els Vervloesem zijn benoemd als curatoren ‘Bundelen & Duiden’. Hun opdracht is het bestaande ontwerpend onderzoek te analyseren. Arcam en AIR zijn door het Rijk benoemd als curatoren ‘Delen en Doen’, dat zij namens het bestuur van CoLA vervullen. De opdracht is om te onderzoeken wat er nodig is om ontwerpend onderzoek effectief te kunnen delen in een lokale context.

Binnen de ARO zijn vijf landsdelen benoemd:

• Regio Noord wordt gecoördineerd door Platform Gras (Groningen).
• Regio Oost met het thema ‘Groene metropool’, wordt gecoördineerd door Casa (Arnhem) en Architectuurcentrum Nijmegen, ACN (Nijmegen)
• Regio Zuid met het thema ‘Regeneratieve gebiedsontwikkeling’, wordt gecoördineerd door CAST (Tilburg) en Bureau Europa (Maastricht)
• Regio Zuidwest met het thema ‘Delta, water, eigenaarschap’, wordt gecoördineerd door CBK Zeeland (Middelburg) en Architectuur Instituut Rotterdam (Rotterdam)
• Regio Noordwest met het thema ‘Geopolitiek en andere ruimtelijke opgaven’, wordt gecoördineerd door ABC Architectuurcentrum Haarlem (Haarlem) en Arcam (Amsterdam)

In totaal negen lokale architectuurinitiatieven coördineren, samen met ruim 30 collega-architectuurinitiatieven, in 2025 twintig lokale bijeenkomsten, waarin ontwerpend onderzoek in maatschappelijke dialoog wordt gebracht. Elk landsdeel kiest zijn eigen actuele context waarbinnen de onderzoeken worden belicht. Door samenwerking met ontwerpers, overheden, maatschappelijke organisaties en burgers ontstaat een interactief proces waarin kennis, beleid en uitvoering samenkomen. Ontwerpend onderzoek is zo steeds de aanleiding en inspiratiebron voor een gesprek met alle betrokkenen (systeemwereld en leefwereld) bij lokale en regionale (ontwerp)opgaven in de leefomgeving. 

Hoofdthema: water en de Delta

Wat de centra in de regio Zuidwest met elkaar verbindt, is hun ligging in de Delta en daarmee de voortdurende ruimtelijke invloed van water. Die invloed uit zich in uiteenlopende vormen: zeespiegelstijging, verzilting, stijgende of juist dalende rivierstanden, droogte, wateroverlast en dreigend drinkwatertekort. Al deze ontwikkelingen bepalen in hoge mate het ruimtelijk beleid én het toekomstperspectief van deze regio.

Vanuit de verschillende steden en locaties in dit landsdeel starten we een maatschappelijke dialoog over deze vraagstukken. We onderzoeken in welke mate ze lokaal spelen, welke netwerken betrokken zijn, en hoe ontwerpend onderzoek kan bijdragen aan het gesprek over de toekomst van deze kwetsbare Delta.

Subthema: zeggenschap in ruimtelijke ontwikkeling 

Integraliteit is een veelgebruikt begrip in de ruimtelijke ordening. We spreken graag over het stapelen van ruimte en opgaven, het verbinden van verschillende netwerken en het samenwerken over grenzen heen. In theorie klinkt dat prachtig, maar hoe werkt dat in de praktijk?

Daar valt veel van te leren bij de vele burgerinitiatieven die in steden en dorpen actief zijn rond ruimtelijke vraagstukken. Deze initiatieven zijn vaak georganiseerd rond een specifieke gemeenschap, een thema of een plek of een combinatie daarvan. Ze brengen lokale kennis en gemeenschapskracht samen en werken vanuit een vanzelfsprekende integraliteit.

Wat echter minder vanzelfsprekend is, is hun structurele betrokkenheid bij formele processen van ruimtelijke ontwikkeling. Met dit thema willen we in het landsdeel Zuidwest juist dat gesprek agenderen:

“Hoe organiseer je pluriformiteit en meerstemmigheid in ruimtelijke ontwikkeling?”

Onder coördinatie van AIR en CBK Zeeland bundelen de lokale architectuurinitiatieven in Zuidwest hun krachten om hierover een maatschappelijke dialoog te voeren met bewoners, maatschappelijke organisaties en professionals in de ruimtelijke (ontwerp)sector. We organiseren publieke bijeenkomsten en werksessies waarin we onderzoeken hoe deze thema’s al aanwezig zijn in de regionale netwerken. In elke sessie presenteren we inspirerende voorbeelden van ontwerpend onderzoek die richting kunnen geven aan de toekomstige ontwikkeling van de regio. De inzichten en resultaten worden samengebracht in een verbeeldend verslag.

Landsdeel Zuidwest

Delft – Delft Design
Den Haag – Platform STAD
Dordrecht – Stichting De Stad
Middelburg – CBK Zeeland
Rotterdam – Architectuur Instituut Rotterdam
Rotterdam – Keilecollectief
Rotterdam – OMI
Zoetermeer – Architectuurpunt Zoetermeer 

Agenda

21 oktober 2025 – Bijeenkomst CBK Zeeland
5 november 2025 – Fietstour Architectuurpunt Zoetermeer, AIR, Platform STAD
24 november 2025 – Bijeenkomst Keilecollectief
26 november 2025 – Bijeenkomst Stichting DE STAD
9 december 2025 – Bijeenkomst Architectuurpunt Zoetermeer, AIR, Platform STAD
10 december 2025 – Bijeenkomst OMI

Links van de ARO-bijeenkomsten:

• bijeenkomst Keilecollectief – M4H IN DE MAAK: Ontwerpend onderzoek en de impact van water bij de coöperatieve gebiedsontwikkeling Keilekwartier — KeileCollectief
• bijeenkomst Stichting DE STAD – Zout en Zoet – Stichting DE STAD

Voor alle updates verwijzen we je graag naar de website van stichting CoLA