Beeld: Mecanoo
25 juni 2020
Mecanoo’s visie op Museum Boijmans Van Beuningen
Leestijd: 11 minuten
AIR draagt bij aan een goed geïnformeerd publiek gesprek over de vernieuwing van Museum Boijmans Van Beuningen en de toekomst van het Museumpark. Een belangrijke kans en een complexe opgave voor het museum, het park en de stad. Daarom organiseerden we in het najaar van 2019 een lezingreeks en debat over de architectuurhistorische en culturele waarde van de verschillende gebouwdelen die samen het Museum Boijmans Van Beuningen vormen.
In februari 2020 werd Mecanoo uit drie vooraanstaande ontwerpteams geselecteerd om het ontwerp voor de vernieuwing van het gebouwencomplex vorm te geven. De visie van het bureau werd afgelopen 4 juni gepresenteerd aan de gemeenteraad. Om het brede publiek hier kennis van te laten nemen programmeert AIR een ‘ON AIR’ college en vroegen we journalist Ben Maandag om een interview te maken met Francine Houben, oprichter en creatief directeur van Mecanoo. Met dit volgende interview door Catja Edens en Joep Klabbers voegen we een nieuwe reeks perspectieven toe aan eerder verschenen opinies en werkt AIR verder aan een dossier inzichten dat de opmaat vormt voor een open publiek gesprek met de stad.
4 perspectieven op de volgende fase
Wij spraken met Hans Ophuis, landschapsarchitect en directeur van NXTlandscape die zich met de Stichting Vrienden van het Park kritisch opstelde tegen de komst van het Depotgebouw en een belangrijk pleitbezorger is van een sterk Museumpark. Maria Molenaar is voorzitter van de Raad van Bestuur van corporatie Woonstad die veel bezit heeft in de omgeving van het museum. Zij belicht vooral het belang van de verbouwing voor de stedelijke gemeenschap. Ook interviewden we Jacob van der Goot, voorzitter van de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur die in 2018 adviseerde over de verbouwing van het museum en hier reflecteert op de banden tussen museum en stad. Tot slot komt aan het woord Joost Schrijnen, adviseur op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling en van 1992 tot 2001 directeur Stadsontwikkeling in Rotterdam (toen dS+V). Hij beschouwt de ontwikkelingen in historisch en strategisch perspectief.
‘Een goede eerste steen in de vijver’
Hans Ophuis
‘Met de Stichting Vrienden van het Park heb ik me altijd ingespannen voor het behoud en goede beheer van het Museumpark en Het Park. De stad verdicht en het is ontzettend belangrijk om ruimte open te houden, zeker bij een klein park als het Museumpark. We hebben ons indertijd verzet tegen de komst van het Depotgebouw, omdat we vonden dat je niet zomaar een stuk van het park kunt afsnoepen. Bovendien is het Museumpark van cultuurhistorisch belang, er hebben niet de kleinste namen aan gewerkt! De stichting is inmiddels opgeheven en als goed ingevoerde buitenstaander ben ik erg positief over de plannen voor het Boijmans en de betekenis ervan voor het Museumpark. De verknoping met de stad is altijd het probleem van het Museumpark geweest. Zo’n groot museumcomplex als het Boijmans Van Beuningen is een enorme sta-in-de-weg tussen het park en de stad. Het plan van Mecanoo is een heldere zoektocht die de componenten van het museum ontklonterd en op zijn plek zet. Bovendien zorgt het voor een goede verknoping van het Museumpark met het stadscentrum en – tussen de villa’s door – met de Westersingel. Ik vind het ook een hele slimme ingreep om ‘buiten de box’ te kijken en voor te stellen om twee gebouwdelen weg te halen. Het paviljoen van Henket is demontabel en kan elders een plek vinden. De vleugel van Robbrecht en Daem heeft mij persoonlijk nooit zo bekoord, het geeft een kantoorachtige uitstraling aan het museum.
Ik zie het plan als een goede eerste steen in de vijver. Een grondige zoektocht die leidt tot een dienstbare ingreep die een icoon tot z’n recht laat komen. Nieuwe looproutes brengen mensen in contact met het park en de andere musea, nieuwe accenten zoals het paviljoen en de link met de Westersingel geven aanleiding tot verdere programmering van het Museumpark. En dat is in mijn ogen heel belangrijk, daar zit de achilleshiel: Er moet een heldere regie komen op de programmering van het Museumpark. Mijn pleidooi is om daarvoor een goede governance op te tuigen. Een cultural improvement district met een generaal aan het hoofd die met mandaat en middelen de verbinding legt tussen verschillende belangen en verschillende instituten. En laten we ook de buurtbewoners niet vergeten. Ik zal op de eerste dagen na de opening van het nieuwe Boijmans vooral door het park wandelen om te zien wat de mensen doen, hoe ze het park gebruiken.’
‘Het is de publieke dimensie die deze visie zo krachtig maakt’
Maria Molenaar
‘Toen ik de visie van Mecanoo zag, kwam die meteen binnen. Ik werd blij van de openheid en de verbinding die het gebouw maakt met de omgeving. Het wordt een gebouw dat de bezoeker verwelkomt en zich opent naar de stad. Het is die publieke dimensie die de visie zo krachtig maakt. Wat mij erg aanspreekt is dat de potentie van het Museumpark wordt blootgelegd. Dat is een heel mooi park dat net zoals veel andere parken in Rotterdam nog veel te weinig wordt gebruikt. Vanuit Woonstad is dit voor mij een belangrijk punt want het gaat ons als corporatie niet alleen om de woningen die we in bezit hebben, maar ook om de leefomgeving die daarbij hoort. Mensen in de stad hebben groen nodig en ruimte om te kunnen bewegen, zeker nu we ervan uitgaan dat bijvoorbeeld ouderen langer thuis blijven wonen. De visie van Mecanoo laat zien hoe je dit park zichtbaar en toegankelijk kan maken voor iedereen.
Ook voor jongeren is dit een belangrijke ontwikkeling. Woonstad heeft in Rotterdam 54000 huurwoningen waaronder 7000 voor deze doelgroep. Dat zijn mensen die hier straks een nieuw publiek domein zullen vinden voor ontmoeting en ontspanning. En dan heb ik het niet alleen over het museum als gebouw en als instelling, maar natuurlijk ook over het museum als deel van een groter geheel. De visie van Mecanoo laat heel duidelijk zien wat het effect is van nieuwe verbindingen – tussen museum en park, tussen museum en Westersingel en tussen de culturele instellingen rond het Museumpark.
Nationaal en internationaal is het belang van het nieuwe museum als publiekstrekker onmiskenbaar. Dat kun je vergelijken met de situatie rond het Guggenheim in Bilbao, het Centre Pompidou in Metz of het MAS in Antwerpen, allemaal musea die deze steden een enorme boost hebben gegeven. In Rotterdam wordt dit effect nog versterkt door de combinatie met al die andere culturele instellingen rond het museum. Dit wordt een kunstzone waar je straks een hele dag kunt verblijven zonder je een moment te vervelen. Die open route dwars door het museum vind ik heel aantrekkelijk. Die verbindt het museum op een nieuwe manier met zijn omgeving en biedt daarmee ook nieuwe perspectieven: van binnen naar buiten en andersom. Ik verwacht dat dit heel uitnodigend gaat werken. Het is prachtig als steeds meer mensen kunnen genieten van dit museum en zijn bijzondere collectie. Kunst en schoonheid zijn broodnodige dingen in het leven, dat is mijn overtuiging.’
‘Rotterdam omarmt het Boijmans maar het Boijmans moet ook de stad omarmen’
Jacob van der Goot
‘De verbouwing van Museum Boijmans Van Beuningen gaat vooral over de manier waarop het museum zich tot de stad verhoudt. Er is een groot verschil tussen de open en actieve wijze waarop het museum zich manifesteert in de Rotterdamse samenleving en de gesloten uitstraling van het gebouw waarin het museum gehuisvest is. De volgende fase is dat Boijmans Van Beuningen ook fysiek de banden met de stad gaat uitdragen. Interessant aan de ontwerpvisie van Mecanoo vind ik het dienende karakter ervan. We zien een toevoeging die niet zozeer op zichzelf staat maar zich vooral manifesteert als beweging. Daarbij is goed gekeken naar het bestaande complex en de omgeving. De ontwerpvisie brengt twee iconische gebouwen – van de architecten Bodon en Van der Steur – in een nieuwe samenhang tot elkaar. Daarnaast komen er belangrijke verbindingen met de omliggende stad, in de richting van de Westersingel, maar ook van het Museumpark. Het is goed als dat Museumpark meer wordt dan een bijgedachte bij deze verbouwing. Het verdient zijn eigen plek en zijn eigen regie, net als vergelijkbare plekken in andere grote steden
De visie die nu voorligt is het verhaal van de architect en niet het verhaal van het museum. Het is de vraag wie nu aan zet is: het museum, de gemeente, de directie, burgers en belanghebbenden? Juridisch gezien is het museum voor een belangrijk deel in bezit van de gemeente. Dat gaat over het gebouw en een groot deel van de collectie. Daarnaast is er de Stichting Museum Boijmans Van Beuningen die de belangen van de collectie vertegenwoordigt. Het is goed dat het gesprek hierover breder wordt gevoerd en dat in dit stadium veel meer mensen kunnen meekijken en meepraten. Een helder en inspirerend architectonisch ontwerp kan daarbij zeker helpen.
Rotterdam heeft de afgelopen tien jaar een enorme groei doorgemaakt en het is goed dat we ons realiseren dat ook de kunst en cultuur meegaan in deze ontwikkeling. Toch zou je kunnen zeggen dat de verbouwing van Museum Boijmans van Beuningen dat niveau overstijgt. Het is een van de grote opgaven voor de stad Rotterdam die zich toevallig op het terrein van de kunst en cultuur bevindt. De internationale en nationale status van Museum Boijmans Van Beuningen is onbetwist, maar daarnaast is ook de verhouding tot de stad Rotterdam van het grootste belang. Het is goed om ons te realiseren dat dít museum met déze collectie niet toevallig in Rotterdam staat. Als Rotterdam moeten we het Boijmans omarmen maar is het net zo belangrijk dat het Boijmans ook Rotterdam omarmt.’
‘Dit is groter dan Boijmans alleen’
Joost Schrijnen
‘Wat voor ons ligt is de visie van Mecanoo op de toekomst van Museum Boijmans Van Beuningen. Het is een visie met een grote politieke subtiliteit, want hoewel in opdracht van de gemeente gemaakt, is dit nog niet de visie van de gemeente zelf. Dat luistert heel nauw. De visie is ook nog niet af en dat is heel verstandig want er moet nog een enorm aantal beslissingen genomen worden, niet in de laatste plaats over de financiering van het geheel. Maar laat ik beginnen met de visie zelf: dat is een grootse stap. Francine Houben heeft zichtbaar geworsteld met de geschiedenis van de plek wat ook al gold voor de architecten die haar voor gingen. Zij stelt een radicale ingreep voor die het museum aan het Museumpark legt zodat dit eindelijk een echt Museumpark kan worden. Dat is een geweldige strategische zet die boven het museum zelf uitstijgt en de plek internationale, stedelijke allure verleent. Let wel, dit is het verhaal van een architect in opdracht van de eigenaar van het gebouw, de gemeente Rotterdam. Wat de gebruiker ervan vindt en of het past in een museale visie weet ik niet, ik mis het verhaal van het museum zelf. Het is van belang dat de eigenaar en gebruiker eenparigheid krijgen over de ambitie die uit deze visie spreekt. Want die is fantastisch, zeker door het overstijgende karakter van de aanpak van het Museumpark.
Nu is het zaak de governance te regelen en de ideeën van de stad, de architect en Museum Boijmans Van Beuningen te verenigen. De visie van Mecanoo is het begin van een financieringsstrategie, want vergis je niet hoeveel geld er nodig is voor de renovatie van de bestaande gebouwen en de kosten van ambtenaren om het proces te begeleiden. Ik hoop dat Francine Houben de ruimte krijgt om door te werken aan dit plan want ik heb veel vertrouwen in haar architectuur. Haar stijl is zacht en menselijk, maar ook heel groots. Daarnaast hoop ik op een toekomstgerichte samenwerking van alle partijen in en om het Museumpark. Er moeten mensen worden vrijgemaakt om de internationale ambitie van Boijmans Van Beuningen te verzilveren. Dat stijgt uit boven het museum zelf en een eenvoudig parkontwerp omdat het gaat om de betrokkenheid van alle partijen in en aan het park – directeuren én raden van bestuur, en niet alleen van de musea. Het gaat om groter te denken. We hebben goud in handen, maar dan moet iedereen wel meedoen.’
Meer over de visie van Mecanoo op Museum Boijmans Van Beuningen
Vanuit de overtuiging dat het denken over de opgave van Museum Boijmans Van Beuningen in de publieke sfeer verbreedt kan, en ook moet worden, draagt AIR op verschillende manieren bij aan publiek gesprek en vormt een dossier van kennis en inzichten in deze opgave:
- Lezing door Francine Houben over de visie, vanaf 10 juli 2020 te zien ON AIR
- Vier perspectieven op de visie van Mecanoo, door Catja Edens en Joep Klabbers
- Openen en verbinden: Mecanoo’s renovatieplannen voor het Boijmans, interview met Francine Houben door Ben Maandag;
- Het drukbezochte publieke programma ‘Kijken naar Boijmans’ over het museum als architectonisch en gelaagd ensemble van bijzondere betekenis. Het programma is hier terug te kijken;
- Catja Edens schreef naar aanleiding van het programma ‘Kijken naar Boijmans’ een artikel.
- Lees ook opinie en interviews op Vers Beton