10 april 2018
In gesprek over Erasmus MC
Leestijd: 7 minuten
Al twintig jaar wordt er ontworpen en gebouwd aan het grootste universitair medisch centrum van Nederland. Er is 207.000 m2 nieuwbouw toegevoegd voor de 13.000 medewerkers, 4.000 studenten en vele patiënten en bezoekers van het ensemble. Toch is zelfs voor wie er dagelijks langs fietst of op de metro stapt, niet altijd duidelijk wat er gebeurt en nog te gebeuren staat. AIR spreekt met drie betrokkenen om meer zicht te krijgen op het project.
Volgens de gemeente Rotterdam is het Erasmus MC onmisbaar voor de stad. Hoofd stedenbouwkundige Mattijs van Ruijven: “Het is fantastisch om één van de grootste werkgevers van de stad op zo’n centrale locatie te hebben. We zien het Erasmus MC als belangrijke economische motor van de stad. Bovendien beschikken we hiermee over een belangrijke kennispartner in het werken aan een gezonde stad.”
Willemineke Hammer (EGM architecten): “De keuze van het Erasmus MC om op haar plek te blijven is één van de meest duurzame keuzes op regioniveau geweest. De locatie is met de fiets en het openbaar vervoer uitstekend bereikbaar. Stel je voor dat al die mensen met de auto naar de rand van de stad zouden moeten. Tegelijkertijd is het Erasmus MC het grootste drive-in ziekenhuis van Nederland.”
Het grootste gebouw van Nederland of een stukje binnenstad
Cor Geluk (Juurlink [+] Geluk): “Het Erasmus MC is echt een vergeten gebied in de stad. Het is het grootste bouwproject van Rotterdam, maar voor veel Rotterdammers een wit bolwerk waar je vooral niet in kunt. Maar áls je er een keer moet zijn, merk je dat het eigenlijk vooral een universiteit is waar ook een ziekenhuis bij zit. Voor je het weet is je moedervlek een leuk onderwijsproject geworden. Die sfeer biedt enorme kansen om van dit complex een stuk stad te maken. De Rotterdamse binnenstad is niet zo groot, het kan er best een stukje bij hebben.”
Met een totaal vloeroppervlak van 300.000 vierkante meter kun je het EMC ook zien als het grootste gebouw van Nederland, twee keer zo groot als De Rotterdam en driemaal het Groothandelsgebouw. Van Ruijven: “De vraag is hoe je in de verschijningsvorm zorgt dat dit enorme blok geen belemmering voor mensen vormt, maar juist een impuls aan de stad kan geven. We willen af van het stempel dat het alleen een ziekenhuis is. Het zou mooi zijn als we de city lounge door kunnen trekken over dit gebied en het tot een aantrekkelijke verblijfs- en ontmoetingsplek van de binnenstad kunnen maken.”
Hammer: “Ik werk sinds 2010 aan dit project, maar EGM is al sinds de start in 1998 betrokken bij de herontwikkeling. Vanaf het begin was het ambitieus, zowel ruimtelijk als organisatorisch. Eigenlijk is het meer een stedenbouwkundige opgave dan sec architectuur. Voor ons betekent dit dat je niet enkel een mooi gebouw maakt om naar te kijken, maar een gebied waar je prettig kunt verblijven en doorheen lopen. Het hielp dat er bij aanvang een krachtige structuurvisie is bepaald samen met de Belgische stedenbouwkundige Xaveer de Geyter, de gemeente en mijn voorganger Bas Molenaar. Tijdens het hele proces, met veel partijen en wisselende bezetting, is vastgehouden aan dit concept met een ruimtelijke lichte centrale as en verschillende publieke ruimten waar het aangenaam is om te verblijven.”
Healing Environment
Deze focus is een goed voorbeeld van hoe architectuur kan bijdragen aan de organisatie van een ziekenhuis. De ambitie was om op de poli’s geen wachtkamertjes met een rij stoelen te maken, maar een publieke sfeer te creëren waar mensen verblijven in plaats van wachten. Bovendien kwamen in het oude gebouw mensen vaak te laat voor hun afspraak omdat ze de route binnen het gebouw onderschatten of niet konden vinden. Hammer: “Het gaat er enerzijds om dat mensen zich op hun gemak voelen en anderzijds om just-in-time delivery. Naar het Erasmus MC komen ook mensen vanuit Zeeland. Die zijn er soms al een half uur van te voren. Vergelijk het met Schiphol: je loopt eerst wat tussen de winkeltjes, dan geef je je bagage af en ga je door de paspoortcontrole, vervolgens drink je nog een kop koffie en als je bijna moet boarden loop je naar de gate. Pas op dat moment zit je echt in een wachtruimte.”
Geluk: “Wij kwamen in 2002 in beeld toen het plan er al lag, maar nog ingevuld moest worden. Hoe richt je zo’n publieke ruimte in zodat het aangenaam verblijven is? We zien nu al dat die ruimten op meer manieren gebruikt worden dan wij hadden kunnen bedenken. Dat is een goed teken, maar er liggen ook nog opgaven.”
Aanhechting aan de stad
Het Erasmus MC stelt momenteel een masterplan op voor doorontwikkeling, in nauwe samenwerking met Gemeente Rotterdam. Geluk: “Binnenkort verandert deze plek van het grootste bouwproject in het grootste sloopproject van Rotterdam. Dat biedt allerlei kansen om de aanhechting met de stad te verbeteren. We hebben sinds anderhalf jaar als stedenbouwkundige een vervolgopdracht gekregen van het EMC om de kwaliteiten binnen het gebouw naar de randen door te trekken. De droom is dat een gebied ontstaat waar je gemakkelijk doorheen kunt lopen. Dat heeft niet alleen een fysieke, maar ook een programmatische kant. Een gebied met niet twee of drie, maar honderd voordeuren. Waar de lichten op verschillende momenten aan en uit gaan. Dan moet je niet alleen in ziekenhuistermen blijven denken, maar ook ruimte bieden aan start-ups en partners die graag in de buurt van het ziekenhuis een kantoor willen huren.”
Van Ruijven: “Voor de stad is die economische spin-off erg belangrijk. Als het lukt om het medisch cluster te versterken en uit te breiden met nieuwe ondernemingen kan dat veel extra banen opleveren. Daarnaast zien we graag de combinatie met wonen in de directe omgeving. Een goede verbinding is daarvoor noodzakelijk. Er is een breed gedeelde ambitie om de centrale as van het ziekenhuis met een voetgangersbrug over de drukke ’s Gravendijkwal westwaarts door te trekken richting de gebiedsontwikkeling rond de Coolhaven. Deze verbinding is essentieel. Aan de noordkant wordt de straat momenteel heringericht, net als het Museumpark aan de oostkant. Maar vanaf het zuiden is er nu eigenlijk nog geen entree, behalve die naar de parkeergarage. Daarnaast verwachten we op termijn minder auto’s en meer Openbaar Vervoer door de Maastunnel en ‘s Gravendijkwal. Samen met het vrijkomen van de oude gebouwen aan die kant biedt dat nieuwe mogelijkheden om ook hier een echte voorkant naar de stad te maken. De ziekenhuiswereld verandert snel, het is fijn en belangrijk om in gesprek te blijven en te zoeken naar een win-win voor het ziekenhuis en de stad.”
Erasmus MC als vitale plek
Op donderdagavond 12 april, aan de vooravond van de internationale conferentie ‘Next step in hospital design’, organiseert AIR een publiek gesprek over de ontwikkeling van het Erasmus MC als vitale plek in het hart van Rotterdam. Bouwen in de stad wordt wel eens omschreven als sleutelen aan een draaiende motor. Het verbouwen van een academisch ziekenhuis in bedrijf is een uitdaging op zich. De ambitie om deze stad-op-zich tot deel van het centrum van Rotterdam te maken, maakt dit een publieke zaak. AIR gaat in gesprek met Liesbeth van Heel (Erasmus MC), Willemineke Hammer (EGM architecten) en Cor Geluk (Juurlink[+]Geluk) over de betekenis van deze gebiedsontwikkeling voor de stad.