Foto: Guido Pijper
20 mei 2023
“Zijn we nu bezig om Paris Proof te bouwen of om mensen gezond en gelukkig te laten leven?” (PRO)
Leestijd: 7 minuten
Op donderdag 13 april 2023 kwam het Platform Ruimtelijk Ontwerp (PRO) voor de eerste keer dit jaar weer samen. De PRO is een netwerk van professionals uit de Rotterdamse ontwerpsector, architectuurcultuur en de gemeente Rotterdam. Het doel is elke sessie weer om een open gedachtewisseling te houden over de ruimtelijke opgaven in Rotterdam en zo ontmoeting en kennisdeling te stimuleren.
Tijdens de afgelopen bijeenkomst stonden de nieuwe vuistregels voor duurzaam bouwen
centraal. De gemeente Rotterdam werkt momenteel aan toekomstbestendige vuistregels
op het gebied van klimaat, energie, circulair bouwen, biodiversiteit en gezondheid.
Tijdens de bijeenkomst werden deze vuistregels getoetst aan de praktijk door inbreng
van de aanwezigen vanuit de ontwerp- en ontwikkelsector: zijn ze volledig en passend
om tot duurzame(re) bouwprojecten te komen? En verbreden de vuistregels het
speelveld of zorgen ze juist voor nieuwe beperkingen?
Giga opgave
“De opgave is giga. Overal, maar zeker in Rotterdam”, stelt Mattijs van Ruijven, hoofd
stedenbouwkundige bij de gemeente Rotterdam, vlak na de aftrap. Duizenden nieuwe
woningen die Paris Proof, maar ook kwalitatief hoogwaardig moeten worden gebouwd, als
we over 100 jaar nog steeds een leefbare stad willen hebben. Vuistregels kunnen hierbij
een belangrijk hulpmiddel zijn: zó moeten we bouwen, en anders niet.
Emiel Arends, stedenbouwkundige bij de gemeente Rotterdam, zoomt verder in op die
vuistregels. “We werken al langer met die regels en de oude set was prima, maar
voornamelijk gericht op vorm, functie en esthetiek en lang niet ambitieus genoeg. De
paar regels op het gebied van duurzaamheid zijn niet specifiek gemaakt; natuurinclusief
bouwen richt zich alleen op nestkastjes en hittebestendig ontwerpen wordt niet verder
toegelicht.”
Stevige ambitieslag
Met de oude set is daarom teruggegaan naar de tekentafel. In overleg met experts op de
verschillende thema’s – klimaat, energie, circulair, biodiversiteit en gezondheid – mét
actuele akkoorden en (beleids)plannen in ogenschouw – van de Rotterdamse
Mobiliteitsaanpak, Welstandsnota en Hoogbouwvisie tot het convenant duurzaam
bouwen, Rotterdams Weerwoord en splinternieuwe Doorbouwakkoord – is een nieuwe,
meer concrete set aan regels opgesteld: de ‘Vuistregels van Morgen’. De nieuwe set
werkt als een afvinklijstje, een soort stoplichtmodel op één A4-tje, dat de ontwikkelaar
zelf invult. Neem de vuistregel ‘Hittebestendig ontwerpen van daken en gevels’ – scoort
een bepaald project hierop rood, oranje of groen? Zo wordt, is de ambitie van de
gemeente, in een oogopslag duidelijk wat een project qua duurzaamheid bijdraagt aan de
stad.“Is dit zinnig?”, besluit Emiel. “En gaat het ver genoeg?”
Duurzaam gedrag
Femke Feenstra, (interieur)architect en partner bij Gortemaker Algra Feenstra, mist in de
vuistregels een focus op de gebruikers. “Duurzaamheid betreft niet alleen het gebouw
zelf, maar ook het gebruik ervan. Ik heb het over gedrag, over gezondheid. Hoe zorg je
ervoor dat mensen de trap nemen, in plaats van de lift?” Daarnaast zou ze graag iets
terugzien over adaptatiemogelijkheden. “Je moet met een gebouw kunnen anticiperen op
duurzaamheid. Welke maatregelen kun je nu nemen en welke dingen kun je in de
toekomst nog toevoegen?”
“De vuistregels zijn nu nog veel te vrijblijvend.
Ze mogen wat mij betreft echt veel strenger.”
Mag wel wat strenger
Van Imane Himmit mag het wel wat strenger. In haar rol als projectontwikkelaar bij
Heijmans Vastgoed merkt ze dat niet iedereen intrinsiek is gemotiveerd om duurzaam te
bouwen. De vuistregels vindt ze nog te veel vrijblijvende opties in plaats van eisen. “Ik
heb weleens gelezen dat het beter is om regels op te leggen in plaats van subsidies te
geven. Leg de lat dus hoger. En zeker als niet elk bolletje groen hoeft te zijn – wanneer
is het dan goed?” Emiel begrijpt wat ze zegt. “Het liefst zou ik alle vuistregels als harde
eisen willen hanteren, maar in de huidige markt is dat echt te veel gevraagd. Dan gaan
we de eindstreep niet halen.”
Andere manier van leven
“Marktomstandigheden? De wereld staat in brand”, reageert Robert Winkel, architect en
oprichter van Mei architects and planners. “Dan moeten ontwikkelaars maar genoegen
nemen met minder winst”, vindt hij. Robert mist in de vuistregels een concrete en
meetbare focus op CO2. “Met SAWA hebben we vanuit Mei echt wel laten zien dat het
anders kan. Het gebouw slaat CO2 op, maar presenteert ook een hele andere manier van
leven met diverse gedeelde voorzieningen.” Edward Schuurmans, architect en partner bij
KCAP, sluit zich hierbij aan. Hij werkt momenteel aan sociale huurwoningen van hout van
zo’n 35 vierkante meter. “Anders leven heeft ook betrekking op woninggrootte. Wat mij
betreft mag de vuistregel over de grootte van woningen niet alleen een minimum
hebben, maar zeker ook een maximum.”
Ook Oana Rades, architect en partner bij Shift architecture urbanism, knikt instemmend
wanneer er over kleine woningen en gedeelde faciliteiten wordt gepraat. “Nederlanders
wonen onwijs groot. Gemiddeld hebben we hier 65 vierkante meter huis per persoon.
Vergelijk dat eens met Duitsland, waar ze zo’n 46 vierkante meter hebben. Bij Shift
ontwerpen we compacte appartementen met ruimtelijke kwaliteiten en gedeelde
voorzieningen. Ik ben het meest trots op de vierkante meters die we niet bouwen.”
Eerder borgen
Kanttekeningen plaatst Oana bij de focus van de vuistregels. “Een gebouw kan nog zo
duurzaam zijn, maar als het op de verkeerde plek staat hebben we er niets aan. Zouden
we niet ook vuistregels op stedenbouwkundig niveau moeten hebben?” Imane sluit zich
hier deels bij aan. “Ik merk dat er eerder in het proces behoefte is aan randvoorwaarden.
Hoe kunnen we duurzaamheidsambities al in het stedenbouwkundig plan vormen en
borgen?” Discussies zijn er ook over het daadwerkelijk naleven van
duurzaamheidsambities, over handhaving. Je kunt wel zeggen dat je iets doet, maar doe
je het ook? En hoe voorkom je dat ambities tijdens en na de bouw uiteindelijk worden
afgekalfd? Oana merkt op dat het in dit kader slim is om naar best practices te kijken,
bijvoorbeeld in andere steden. “In Amsterdam werken ze bijvoorbeeld met bouwbrieven.
En in Utrecht moet je verplicht met een ecoloog werken.”
“We moeten echt met elkaar één methode afspreken
voor het meten van de CO2-footprint van gebouwen.”
Samen een CO2-meetstandaard bepalen
Zodra de gedachtewisseling meer en meer over CO2 begint te gaan, grijpt Emiel in. “Wat
zouden we moeten toevoegen aan de vuistregels om dat beter in te bedden?” Arend van
Waart antwoordt stellig: “Je moet je als gemeente mengen in de politiek van het meten.”
Arend berekent voor MVRDV de CO2-footprint van gebouwen in de schetsfase. “Het is een
ontzettend complex onderwerp dat veel meer aandacht nodig heeft.” Nina Aalbers,
architect en oprichter van Studio architectuur MAKEN, heeft ook ervaringen met die
berekeningen. “Maar eigenlijk is het vreemd dat we dat allemaal op onze eigen manier
doen.” Edward stuurt aan op een collectieve actie: “We zouden met elkaar een
meetmethode moeten afspreken, het liefst op Europees niveau. Een meetstandaard die
verheven is boven elke discussie.”
Of iemand nog een uitbrander heeft voordat deze sessie ten einde loopt? Over het
algemeen zijn de deelnemers het erover eens dat de vuistregels prettige hulpmiddelen
kunnen zijn. En dat het Klimaatakkoord van Parijs een onvermijdelijk ijkpunt is. Maar
eigenlijk willen ze weten: wat willen we nu met elkaar bereiken? En dat is mensen
gezond en gelukkig laten leven. Nu, maar ook over 100 jaar.
Over het Platform Ruimtelijk Ontwerp
Met het Platform Ruimtelijk Ontwerp wil AIR de ontmoeting en kennisdeling stimuleren
tussen de Rotterdamse ontwerpsector, de gemeente Rotterdam en het stadsbestuur. De
leden van het platform vormen een afspiegeling van de in Rotterdam gevestigde en
werkzame bureaus. Het platform komt minstens drie keer per jaar bijeen voor een open
gedachtewisseling over de ruimtelijke opgaven voor Rotterdam. Hierbij zetten de
deelnemers de architectuurnota op scherp in de vorm van een jaarlijkse actie-agenda.
Het Platform Ruimtelijk Ontwerp wordt georganiseerd door AIR in samenwerking met de
gemeente Rotterdam. De volgende bijeenkomst vindt plaats op donderdag 22 juni 2023
in het festivalhart van de Rotterdam Architectuur Maand.